Κυρίες και Κύριοι, η αποψινή συμμετοχή μου στην παρουσίαση του πολυσέλιδου βιβλίου ποίησης του γνωστού μας εικαστικού, ποιητή, κριτικού της Τέχνης και φιλοσοφικού στοχαστή Κώστα Ευαγγελάτου, γίνεται αιτία όχι μόνο για ένα διήμερο ταξίδι στην Κεφαλονιά, αλλά και για ένα «ταξίδι στα παλιά» αυτού του νησιού. Γιατί πάνε τριάντα χρόνια από τότε που ήρθα εδώ σαν Νομάρχης. Και να που σήμερα ξανάρχομαι για να συναντήσω και πάλι αγαπημένα πρόσωπα, αλλά φευ και για να μη συναντήσω αγαπημένα πρόσωπα: όσα έφυγαν για πάντα από κοντά μας. Η πρώτη περίπτωση με γεμίζει χαρά, η δεύτερη με γεμίζει θλίψη. Και οι δυο περιπτώσεις θα είναι μέσα στη σκέψη μου, σφιχτοδεμένες αμφότερες, όσο θα διαρκέσει η ομιλία μου.
Θ’ αρχίσω, φυσικά, από την αφορμή που με έφερε κοντά σας: ο Κώστας Ευαγγελάτος. Για μένα εκπροσωπεί ένα παρελθόν, ένα παρόν και ένα μέλλον της Κεφαλονιάς. Να σας πω για το παρελθόν; Ήταν το 1975. Διαρκούσε τότε η εκδήλωση του Φεστιβάλ της Ιθάκης. Είχα πάρει και εγώ μέρος με την εμφάνιση ενός θεατρικού μου έργου με τίτλο « Η ΔΙΚΗ ΤΩΝ ΝΕΚΡΩΝ». Το έργο παίχτηκε με επιτυχία και σε λίγες μέρες ο Κώστας Ευαγγελάτος, γυμνασιόπαιδο, έρχεται στο γραφείο μου με ένα ζωγραφικό του έργο, ένα εικαστικό επίτευγμα, έναν πίνακα που απεικόνιζε την ουσία του δικού μου θεατρικού έργου. Βρισκόμουν μπροστά όχι μόνο σε μια τέλεια ζωγραφική απόδοση της δικής μου δουλειάς αλλά και στην αποκάλυψη ενός ταλέντου που γρήγορα θα τιμούσε όχι μόνο την ιδιαίτερη πατρίδα του αλλά και την Ελλάδα. Θα κάνω μια αναδρομή στη ζωή του όχι με δικά μου λόγια αλλά με δικά του. Γιατί έχει κάνει, σαν άριστος λογοτέχνης που είναι, ένα αριστουργηματικό «αυτοβιογραφικό» σε τρίτο πρόσωπο. Το έγραψε το 1983 αλλά θεωρώ ότι γράφτηκε σήμερα. « Παιδί του Ιονίου έκλαυσε για το τραγικό τέλος της Μαρίας Αντουανέττας». Σχόλιο: όταν ένας νέος θρηνεί για το θάνατο της νεαρής Αντουανέττας, αυτό είναι απόδειξη πνευματικής ωριμότητας. Η νεαρή ηλικία, δεν έχει κατά κανόνα ώριμη σκέψη και θα ήταν φυσικό όχι να θρηνεί αλλά να ενθουσιάζεται γιατί σ’ ένα πρώτο πλάνο η θανατική της ποινή συμβολίζει την καταδίκη μιας αυταρχικής εξουσίας. Κι όμως ο ποιητής έβλεπε από παιδί , πιο βαθειά. Έβλεπε το « αθώο» θύμα μιας ιστορικής αναγκαιότητας. Συνεχίζει: Έφηβος ζωγράφισε τα δέντρα και τις πέτρες του νησιού του και τις μορφές που αργότερα γίναν κλαμένα μάτια…
Και το «αυτοβιογραφικό ποίημα» καταλήγει: … Μετά από ταξίδια στην Εσπερία και στον Νέο Κόσμο εμίσησε τις μεγαλουπόλεις και ενδεχομένως να μεταναστεύσει οριστικά στη χώρα της καταγωγής του, με χαμένην όμως την « πρώτην αθωότητα». Σχόλιο: Ευτυχώς το « ενδεχομένως» δεν πραγματοποιήθηκε. Ο Κώστας Ευαγγελάτος επισκέπτεται το νησί του με έντονη παρουσία στα δρώμενα της τέχνης. Όντως πολυσύνθετη η προσωπικότητα και η ανέλιξη του. Τον είδα στην Αθήνα σε μεγάλα συμπόσια συζητήσεων, τον είδα να μιλάει με ασύλληπτη ευχέρεια πάνω σε θέματα τέχνης, να συμφωνεί ή να διαφωνεί με καθηγητές, με ειδικούς, με μεγάλα ονόματα. Σπουδασμένος, με γνώσεις και νομικής ακόμη, με υποτροφίες στη ζωγραφική και τη θεωρία της σύγχρονης τέχνης στο Μανχάτταν. Έχει κυκλοφορήσει βιβλία, λευκώματα με μελανογραφίες, ιδεογραφήματα, νεφελογραφίες, εννοιακά τοπία, προσωπογραφίες και σωματογραφίες. Η καλλιτεχνική του προσωπικότητα αναλύεται σε όλες τις εκφάνσεις της , στο βιβλίο του « Ιδεογραφική Σμίλη». Ο Κώστας Ευαγγελάτος είναι ο κατ’ εξοχήν εκφραστής της σπουδαίας ρήσης του Σιμωνίδη: η ποίηση είναι ζωγραφική ομιλούσα, ενώ η ζωγραφική είναι σιωπηλή ποίηση. Θα ήθελα εδώ να υπενθυμίσω ότι πολλοί μεγάλοι ζωγράφοι υπήρξαν και έξοχοι ποιητές.
Η « ΑΛΕΑ ΠΡΟΣΟΜΟΙΩΝ» του Κώστα Ευαγγελάτου είναι μια συλλογή των μέχρι τούδε ποιητικών βιβλίων του. Υπάρχουν στην έκδοση και οι ωραίες φωτογραφίες-πορτραίτα του ποιητή, που αντιστοιχούν στις χρονικές περιόδους συγγραφής των ποιημάτων και σχέδια του ερμηνευτικά του ποιητικού λόγου. Ο ίδιος μας δίνει τα κλειδιά για να εισχωρήσουμε στον ποιητικό κόσμο του με την μέχρι στιγμής βασανιστική πορεία του. Πρέπει να το πούμε, ο αναγνώστης των ποιημάτων του, πρέπει να διαθέτει ωριμότητα τέτοια ώστε να διακρίνει κάτω από την επιφάνεια των λέξεων την ακρίβεια των συμβολισμών.
Είναι γνωστό ότι στη Γαλλία η συναισθηματική ακαταστασία του Ρομαντισμού επέφερε σαν αντίδραση τον Παρνασσισμό, αλλά σε λίγο εμφανίστηκαν ο Μαλαρμέ, ο Νερβάλ και ο Βερλαίν, που ξέκοψαν από την πειθαρχία και δημιούργησαν το Συμβολισμό στον οποίο διέπρεψε ο Ρεμπώ. Θα πω εδώ ότι το « Μεθυσμένο καράβι» του Ρεμπώ μαζί με το « Κοράκι» του Πόε, θεωρούνται, μέσα από κάποια παραδοσιακή καθιέρωση, σαν τα σπουδαιότερα επιτεύγματα της μέχρι τούδε λυρικής ποίησης. Η απόσταση τώρα για να πάμε από το Συμβολισμό στον Υπερρεαλισμό δεν ήταν μεγάλη, όταν τις σχετικές γέφυρες έστησε η ψυχανάλυση του Φρόυντ, υπάρχουν όμως και οι λογοτέχνες που χωρίς να προσχωρίσουν στους υπερρεαλιστές, εκμεταλλεύτηκαν τις ελευθερίες του , όπως ο Ζαν Κοκτώ κ.α. Δεν θα επιχειρήσω την ακριβή κατάταξη του Κώστα Ευαγγελάτου, εδώ ή εκεί, ίσως να είναι ανένταχτος, όπως τέτοιος μπορεί χαρακτηριστεί και ο Ρεμπώ. Ανήκει πάντως στις ανανεωτικές τάσεις του ποιητικού λόγου.
Στη συλλογή « Ποιήματα 1973-75», έχουμε το ρομαντικό στάδιο του. Στον πρόλογο της επανέκδοσης της μαζί με « Τα Ίχνη της Αυγής» το 1976 ανέφερα:…υπάρχουν στους στίχους του ατόφια στοιχεία, που θα οδηγήσουν τον ποιητή στο σκληρό ταξίδι, που είναι ταξίδι με τα πόδια στη Γη και όχι με τα φτερά στο Χάος. Όμως η πεμπτουσία του σκληρού αυτού ταξιδιού είναι η Ποίηση. Στην « Τολμηρή Επίλυση» του 1977 παρωδούνται με νεωτερική γραφή κατεστημένες αξίες. Στα « Γραφήματα» έχουμε επιγράμματα που «σοκάρουν». Ο πιο επιτήδειος φονιάς είναι αυτός που ξέρει ν΄ αγαπάει. Μου θυμίζει τον Όσκαρ Ουάιλντ που λέει στην περίφημη « Μπαλάντα της Φυλακής» Ο καθένας σκοτώνει ό,τι αγαπάει . Τα «Ποιήματα 1978-1980» αφορούν τον απροσχημάτιστο έρωτα. Στο « Δωμάτιο» του 1980 διαβάζουμε το Μονόλογο ενός εφήβου μπροστά στην περιέργεια του θανάτου.
Στο « Μυθογράφημα» του 1983 έχουμε έναν κόσμο που αυτοκαταστρέφεται. Στο « Φίλμ» του 1984 έχουμε την παράδοξη αφήγηση ενός αποδημούντος. Στην « Οθόνη των Ονομάτων» του 1994-96 έχουμε κωδικές ακροστιχίδες ονομάτων που ενέπνευσαν τα ποιήματα. Στη « Ροπή της μνήμης» του 1999 τα βιώματα λυρικού χαρακτήρα απεικονίζουν στοχαστικές διαπιστώσεις. Τέλος στην « Αλέα της Σιωπής» με ποιήματα από το 1999 μέχρι το 2001 καταλήγει ο Κώστας Ευαγγελάτος στον μεταφυσικής χροιάς στίχο: Όταν οι δυνάμεις του σύμπαντος / στήνουν την πλεκτάνη τους / τα ποιήματα σωπαίνουν./--
Η ποίηση του είναι συνυφασμένη με τη ζωγραφική, ( όπως άλλωστε το ήθελε και ο Οράτιος που είπε «ut pictura, poesis» = όπως η ζωγραφική έτσι και η ποίηση) και απαιτεί συγκροτημένους αναγνώστες, θάλεγα πέραν του καλού και του κακού….-Μήπως άραγε όλα εξαρτώνται από την οπτική θέση του καθενός μας; Θα προσθέσω ότι οι σύγχρονες χαοτικές θεωρίες της φυσικής και στο πεδίο της τέχνης έχουν σοβαρή επίπτωση.
Βλέπω τον Κώστα Ευαγγελάτο, έχοντας υπ’ όψη τις εξελικτικές τάσεις του στην ποιητική και ζωγραφική του έκφραση μέσα στις μεταμοντέρνες ροπές της λογοτεχνίας και των εικαστικών. Υποστηρίζω μετά λόγου γνώσεως ότι είναι μια υποφώσκουσα δόξα αυτής της αριστοτόκου γης που δεν παύει να γεννά Ανταίους , να πυροδοτεί δηλαδή από τα σπλάχνα της ταλέντα, σαν τον Κώστα Ευαγγελάτο.
ΚΩΣΤΑΣ ΚΡΙΤΣΙΝΗΣ
( η ομιλία του αείμνηστου συγγραφέα και μεταφραστή γαλλικής λογοτεχνίας, πρώην Νομάρχη Κώστα Κριτσίνη δόθηκε στην παρουσίαση του ποιητικού έργου του Κώστα Ευαγγελάτου, σε τιμητική εκδήλωση που οργάνωσε η Εταιρεία Κεφαλληνιακών Ιστορικών Ερευνών στην Κοργιαλένειο Βιβλιοθήκη στο Αργοστόλι το 2003).
